Modelbouw - Kwetsbaar? Etsbaar! Zelf messing etsen, echt niet moeilijk

Deel 2: Het ontwerp afdrukken en etsen

Als je deel 1 van dit tweeluik over messing etsen hebt gevolgd, wil je natuurlijk ook weten hoe je het moet etsen.
In dit deel staan alle benodigdheden op een rijtje, beschrijf ik alle stappen om te kunnen etsen en plaats ik enkele foto's van het resultaat.

Benodigdheden:

* Ik gebruik een GBC Creative Laminator A4 waarvan ik de kap verwijderd heb zodat er koperprintplaat en messing-plaat ingevoerd kan worden. Let op: de meeste laminators hebben geen transformator aan boord! Levensgevaar door netspanning! Elke laminator werkt, zolang deze niet 'koud lamineert' (deze machines worden minder warm).
De mijne heeft ook nog een stand voor fotopapier: omdat dat dikker is worden de rollen warmer.

** Houdt de vermelde concentraties aan en ga niet met sterkere concentraties in de weer. Dit levert grote gevaren op voor jezelf en je werkstuk verpruts je er veel sneller mee.
Het etsen duurt, afhankelijk van de dikte van het messing en de afmeting van je ontwerp, 5 tot 10 minuten en te lang door etsen heeft niet meteen tot gevolg dat het werkstuk te ver aangetast wordt.
Ondanks de lage concentraties de gassen die van dit mengsel komen niet inademen!

Het proces in het kort:

Na het afdrukken van het ets-ontwerp op gewoon papier, om maten te controleren, druk ik het af op tijdschriftenpapier. Het ets-ontwerp wordt uitgeknipt en vervolgens zo goed mogelijk op elkaar gevouwen met hulp van de uitlijn-kruisen zichtbaar door een felle lichtbron.

Het messing plaatje waar het ontwerp op overgebracht moet worden wordt opgeruwd met een schuursponsje of schuurpapier en verder gereinigd door een watje met aceton over het oppervlak te wrijven.

Het messing wordt tussen het eerder dubbelgevouwen papier geschoven en dan een aantal keer door de laminator gevoerd.
Na het 'lamineren' wordt het papier met water losgeweekt. De toner blijft achter op het metaal waarna er geëtst kan worden. Na het etsen wordt de toner verwijderd met aceton en kan het etswerkje in elkaar gezet worden.

Het proces stap voor stap

Tijdschrift-papier om het ets-ontwerp op over te brengen In de onderstaande uitleg wordt het ontwerp uit deel 1 gebruikt.
Print elk ontwerp, voordat je het op het 'overbreng-papier' afdrukt, eerst een keertje op een A4'tje uit om de maten te controleren. Als het niet goed is bedruk je je overbreng-papiertje voor niets.

Knip of snij van het tijdschriften-papier een bladzijde: raak de zijde die je laat bedrukken door de printer niet met je vingers aan! Op dit tijdschriftenpapier zal het ontwerp afgedrukt worden.

Snij of knip het tijdschriftenpapier iets kleiner dan het A4'tje. De catalogus die ik gebruik heeft bladzijdes die het A5-formaat benaderen. Ongeveer de helft van het A4'tje dat als drager werkt, blijft daardoor onbedekt.

Tijdschrift-papier vastgeplakt aan A4-papier als drager voor doorvoer in de printer Plak het tijdschriftenpapier met een strook Tamiya tape vast aan het A4'tje, aan de kant waar je het de printer invoert. Het A4'tje fungeert als 'drager' voor het dunne tijdschriftenpapiertje.

Let op: Tamiya tape is wat rekbaar. Als je het te stevig uitrekt en vastplakt zal het papier iets kromtrekken. Dat komt de afdruk niet ten goede (als het al door de printer wil).

Het afdrukken: opgelet

Papier met tijdschrift-papier ingevoerd in HP Laserjet 4 printer Na het vastplakken: afdrukken! Stel bij de voorkeurs-instellingen van de printer als het mogelijk is een zo donker mogelijke afdruk in. Hoe meer toner, hoe beter. Als de printer ook een Ecomode heeft: zet deze uit.

Het belangrijkste: voer het papier handmatig in. Bij de printer die ik gebruik, een praktisch onverwoestbare Laserjet 4, word het papier dan aan de voorzijde ingevoerd en aan de achterzijde uitgevoerd. Het papier komt dan langs zo min mogelijk rollen en borsteltjes.

Oudere printers hebben voor dit werk een beetje de voorkeur. Allerlei milieu-geneuzel was in die tijd nog niet zo belangrijk en er werd relatief veel toner voor elke afdruk gebruikt.

Tijdschrift-papier met afgedrukt ets-ontwerp, vers van de printer Als je het ontwerp afgedrukt hebt, moet het er uit zien zoals hiernaast.

Tijdschrift-papier en messing plaatje om het ontwerp op over te brengen Knip een plaatje messing uit dat groot genoeg is om je ontwerp op over te brengen.
Zet in dit stadium de laminator vast aan, zodat deze warm is als we het messing gereinigd hebben.

Reinig beide kanten van het messing door het onder water of onder stromend water op te ruwen met schuurlinnen (of waterproof schuurpapier). De korrel mag alles tussen 800 en 1600 zijn.

Als het messing zoals in dit artikel erg dun is (0,1 mm), is het aan te bevelen slechts in 1 richting te schuren, namelijk van je af, om verbuigen te voorkomen. Je kan ook het messing schuren voor je het van de grote plaat afknipt.

Na het schuren het messing niet afdrogen met een theedoek of papiertje. De theedoek is vaak een beetje vet, het papiertje geeft pluisjes. Iets pluisvrij heeft dus de voorkeur. Een zeem is er geknipt voor.

Om de laatste oxidatie maar vooral schuurstof te verwijderen, wrijf je nog even met een watje, bevochtigd met aceton, over het messing.
Dit kan een wat grauwe vlek op het watje opleveren. Nawrijven met een droog deel van de zeem om pluisjes te verwijderen.

Laat een teveel aan aceton verdampen! Raak het messing hierna alleen nog aan de randen met je blote handen aan.

Het ontwerp dubbelvouwen en overbrengen

Tijdschrift-papier met ets-ontwerp uitgeknipt Knip het ets-ontwerp zo ver mogelijk uit.

Detail-opname van uitlijnkruis op papier, met papier niet en wel dubbel gevouwen Neem een felle lichtbron (op de foto is dat de TL-buis van m'n werklamp) om te helpen bij het uitlijnen. Op de foto kijk je door de ene zijde van het papier en zie je het uitlijnkruis.

Vouw het papier voorzichtig dubbel. De 2 vierkanten aan de ene kant van het papier moeten precies in de uitlijnkruisen aan de andere kant vallen.
Vaak kan je het ontwerp ook door de 2 papierlagen heen zien. Hoewel dat enige houvast biedt is het minder betrouwbaar dan de uitlijnkruisen.

Plaatje messing tussen papier met ets-ontwerp geschoven Vouw het papiertje een beetje open en schuif het messing er tussen. Pas op dat scherpe hoeken of randjes het papier niet beschadigen.

Plaatje messing met ontwerp bij laminator invoeren Vouw het papier dicht, controleer tegen het licht of het messing juist tussen het papier zit en voer het voor de eerste keer door de laminator, door het recht en met de vouw als eerste in te voeren. Niet andersom of schuin, want dan loop je groot risico dat het papier door de rollen gaat kreukelen.

Zoals je het op de foto ziet is het niet juist, maar dat is dan ook zo voor de foto gedaan.

Vaak blijft het papier na 1 keer al aan elkaar kleven en hoef je het ontwerp niet goed op elkaar te klemmen bij het opnieuw invoeren ervan, maar wees desondanks voorzichtig.

Herhaal het invoeren in de laminator een keer of 20. Veel vaker mag ook, het kan geen kwaad.
Het aantal keer dat je het ontwerp moet invoeren hangt onder andere af van de laminator, het ets-ontwerp en de dikte van het messing. Dun messing verliest z'n warmte veel sneller dan dikker messing waardoor je het vaker door de laminator moet halen en fijne lijntjes zijn wat onbetrouwbaarder wat overdracht betreft dan dikke.

Wat de laminator doet is het proces van de laserprinter omkeren. Toner bestaat uit fijne plastic korrels, die tot leesbare tekst of objecten samengesmolten worden door een hittebron in de laserprinter (de fuser).
De laminator maakt de toner weer vloeibaar, die zal zich op het metaal 'afzetten' en van het papier 'losraken' (in de praktijk moet je toch wel wat moeite doen om al het papier te verwijderen, maar dit terzijde).

Papier verwijderen

Plaatje messing met ets-ontwerp in bakje water, om het papier af te weken Na het lamineren is het tijd om het papier los te weken. Dat kan in een bakje met water of onder de kraan, dat maakt verder niet uit. Het papier moet verdwijnen omdat anders het ets-middel niet bij het metaal kan.
Het ontwerp is hier al beter zichtbaar.

Door voorzichtig wrijven met je vingers zal het papier in 'rolletjes' onder je vinger rollen en zo uiteindelijk volledig verdwijnen.

Plaatje messing met ets-ontwerp halverwege papier verwijderen. Niet overal is goede toneroverdracht Een tussenstand: bij het rechter-armatuur is er bij het gaatje voor de mast helaas wat toner niet netjes aan het metaal blijven 'plakken'. Dat is niet heel erg als er aan de andere kant wel gewoon toner zit.

Ontbreekt aan de andere kant ook gedeeltelijk de toner, dan kun je beter overnieuw beginnen. Het ene minder goed gelukte ontwerp voor lief nemen en gewoon gaan etsen kan natuurlijk ook.

Plaatje messing met ets-ontwerp halverwege het papier verwijderen, andere zijde Een tussenstand, maar dan de andere zijde van het metaal. Hier ontbreekt meer toner. Hier is het rechter-armatuur helemaal niet netjes gelukt. Omdat het armatuur (op de foto hierboven links) wel genoeg toner heeft aan de andere kant, is het niet zo'n ramp.

Er ontbreekt ook een deel van het ets-raam. Dat vind ik zelf niet zo'n ramp, al geeft het wel een indicatie dat op meer plekken de toner niet netjes overgebracht kan zijn, wat problemen kan geven bij het etsen.

Ik zal het bekennen, ik had het messing nogal vlug gereinigd waardoor het niet grondig genoeg is gebeurd.

Als het papier is afgeweekt, kun je het plaatje messing voorzichtig drogen. Op deze manier zullen de nog aanwezige papier-vezels wit uitslaan. Als dat het geval is, dien je nog even door te wrijven. De papiervezels zijn namelijk etsbestendig en zullen een net resultaat in de weg staan.
Zijn alle vezels weg, dan kun je overgaan tot het etsen.

Etsen: zo doe ik het

Ik gebruik vaak een kunststof bak (een Curver opslagdoos voor voedsel van de Blokker) die ik in een grotere Curver bak plaats. In het kleine bakje gaat de etsvloeistof, in de grote gaat net gekookt water, om het etsmiddel te verwarmen.

Wat je ook doet: gebruik (uiteraard) geen metalen pannetje of blikje voor het etsmiddel, want dat zal aangetast worden door het ets-middel tot het er doorheen komt.

Let ook op dat de dampen van het middel corrosief zijn: metalen gereedschappen of objecten die boven je etsbad aanwezig zijn kunnen gaan 'roesten'. Dat betekent ook dat je geen metalen pincetten moet gebruiken om onderdelen uit het etsbad te vissen. Daar komt dus de kunststof pincet om de hoek kijken.

Wat betreft de concentraties van de vloeistoffen: Ik meet het nooit af. Ik giet wat waterstofperoxide in het bakje, doe daar een scheut zoutzuur bij en als er een laagje vloeistof in het bakje aanwezig is dat diep genoeg is om het metaal in onder te dompelen, dan is dat goed. Zo niet, dan voeg ik nog wat extra van een de twee vloeistoffen toe. Met de concentraties die bovenaan deze pagina staan, kan dat gemakkelijk.

Giet EERST waterstofperoxide in het bakje, voeg DAARNA het zoutzuur toe.
Draag bij het etsen een veiligheidsbril en handschoenen! Indien je op je huid morst, onmiddellijk met overvloedig water afspoelen. Als je afzuiging voor handen hebt is het verstandig deze ook te gebruiken, de dampen, onder andere een naar chloor ruikend gas, zijn zeer ongezond om in te ademen.

Hou er rekening mee dat metalen afzuigkanalen en ventilators aangetast kunnen worden door de gassen die dit mengsel produceren.
Heb je geen afzuiging, werk dan buiten en zo dat de wind eerst over jou heen blaast en dan pas over je (eventueel) afgedekte etsbad.

Zorg uiteraard dat kinderen en (huis)dieren niet in de buurt kunnen komen van de werkzaamheden en dat het etsbad stabiel staat!

Plaatje messing met ets-ontwerp net in het etsbad Het plaatje messing net in het etsbad. De eerste paar minuten zal je (met de sterktes van de stoffen die ik gebruik) weinig hoeven doen behalve het etsbad een beetje in beweging houden.

Draai je ontwerp enkele keren om met het pincet tijdens het etsen. Zeker dun messing wil nog wel eens vast gaan 'plakken' aan de bodem, waardoor al het etswerk aan de bovenkant gebeurt en de onderkant niet meedoet.

Scheikundig heb ik niet veel verstand van dit proces. Wel weet ik dat als het etsbad vies groen uit gaat slaan, het verzadigt aan het raken is. Voeg dan voorzichtig wat waterstofperoxide toe tot het 'fris' azuurblauw ziet.

Het etsmiddel in beweging houden betekent niet dat je wild moet gaan schudden. Het werkt beter om het middel langzaam heen en weer te laten gaan in het bakje.

Plaatje messing met ets-ontwerp in etsbad, eerste tekenen dooretsing Op de foto zie je de eerste tekenen van door-etsing: het messing is op een paar plaatsen al opgelost in het etsmiddel.

Verlaat in dit stadium je etsbad niet en blijf goed opletten!

Zeker als het etsbad goed in beweging blijft kan het werkstuk binnen een minuut geheel doorgeëtst zijn. Hoe langer je het ontwerp daarna nog in het etsbad laat, hoe meer kans je loopt op onderetsing.

Bij onderetsing tast het etsmiddel de randen van je werkstuk aan. Randen waar nooit toner heeft gezeten en die dus blootgesteld worden aan het etsmiddel.

Plaatje messing met ets-ontwerp doorgeëtst En na een minuut of 6-8 etsen is dit het resultaat.

De plekken waar van het ets-raam en de armaturen toner ontbrak zijn goudkleurig vanwege blootliggend messing, maar nog wel heel zoals te zien is. Dat komt omdat de toner aan de andere kant wel aanwezig was en dus tegen dooretsing beschermde. Hier is door blijven gaan met etsen echt een risico. Laat je het werkstuk in het bad liggen, dan zal het blootliggende messing uiteindelijk geheel opgelost worden (als je lang genoeg wacht, lost alles op, maar dat doen we natuurlijk niet).

Verwijderen van de toner

Het enige dat nog rest is het verwijderen van de toner. Met aceton verdwijnt deze als sneeuw voor de zon. Een watje gedrenkt in aceton en voorzichtig wrijven maakt er korte metten mee. Heeft je ontwerp veel fragiele uitsteeksels of is het messing erg dun, dan is het aan te raden een badje van aceton te maken en de toner met een fijn penseeltje te verwijderen.

Gebruik voor het badje aceton geen kunststof bak, geen kunststof pincet en ook geen kunststof penseel: aceton lost veel kunststoffen op of maakt deze zodanig week dat ze gemakkelijk vervormbaar worden.

Eindresultaat

Messing lantaarn, plat ontwerp en in elkaar gesoldeerd Om het allemaal nóg duidelijker te maken, een foto van het eindresultaat.

Hiernaast twee keer het allereerste ontwerp. Als je het vergelijkt met de foto's hierboven, zie je dat er wat dingen aan veranderd zijn.

Het ets-werkje is een soort bouwpakketje dat met een tangetje gemakkelijk in elkaar te vouwen is. Vervolgens kun je met de soldeerbout alles dichtsolderen. Links zie je een net geëtst exemplaar en ernaast een in elkaar gesoldeerde versie.

Messing lantaarn AEG koffer 150, in elkaar gesoldeerd en op een mast gemonteerd En het 'vouwpakketje' uiteindelijk weer gemonteerd op de mast van een modellantaarn. De 'lampenkap' is een stukje acryl dat in de juiste vorm gevijld is. Het licht komt van een gele SMD LED.

Dit was het allereerste ontwerp, wat overal kieren vertoonde door verkeerde maten. Dat is aangepast in de vervolgtekeningen. Hoewel je veel kan controleren door het afdrukken en vouwen met gewoon papier, geeft het een wat gemiddelde indruk of je ontwerp klopt. Daarnaast geeft een stukje papier nu eenmaal veel meer mee dan een stug plaatje metaal.

Met het volgen van deze stappen, kun je bijvoorbeeld deze straatlantaarn maken. Maar het kan ook dat ene mooie ornament zijn, dat tuinhekje, die mooie steun-arm voor een oude lantaarn bevestigd aan een gebouw... Je moet er wat moeite voor doen, maar de mogelijkheden zijn vrijwel eindeloos. Veel plezier!

Gemaakt met messing ets-werk:
Einde van dit artikel